De Russische economie bevindt zich op een uiterst instabiel pad. Ondanks torenhoge uitgaven aan de oorlog in Oekraïne en tal van verhogingen in de beleidsrente, kampen de Russische staatsfinanciën met toenemende problemen. Terwijl de inflatie oploopt tot bijna 10 procent en de beleidsrente naar het hoogste niveau in twintig jaar stijgt, dreigt Rusland op een zorgwekkende financiële crisis af te stevenen.
In 2023 zijn de militaire uitgaven, die bijna 9 procent van het BBP bedragen, bijna verdrievoudigd ten opzichte van de periode vóór de invasie van Oekraïne. Deze verhoogde uitgaven drijven de inflatie verder op en leiden tot druk op productiecapaciteit, wat de centrale bank dwingt de rente te verhogen om de roebel te ondersteunen en de inflatie onder controle te houden. De Russische beleidsrente bereikte afgelopen week een uitzonderlijke 21 procent, een niveau dat het voor bedrijven en consumenten vrijwel onmogelijk maakt om te lenen. Dit heeft verstrekkende gevolgen voor de nationale economie en voor de sociale uitgaven, die Rusland steeds moeilijker kan bekostigen.
Dreigend faillissement
Ruslands begroting is steeds afhankelijker geworden van tijdelijke maatregelen en opgehoogde belastingen om de groeiende tekorten te dichten. In 2023 zag Rusland zich genoodzaakt zijn Nationaal Welvaartsfonds, het belangrijkste staatsreservefonds, aan te spreken om de begrotingstekorten op te vangen. Dit fonds, dat ooit diende als buffer om toekomstige pensioen- en infrastructuuruitgaven te bekostigen, wordt nu snel uitgeput om de oorlogskosten te dekken. Begin 2024 resteerden slechts 47 miljard euro aan liquide middelen, en verwacht de Russische minister van Financiën dat deze reserves tegen eind 2024 bijna volledig verbruikt zullen zijn.
Impact van de sancties
Met het wegvallen van internationale financiering en het toenemende terughoudendheid van Chinese banken om Rusland te steunen, komt de afhankelijkheid van olie-inkomsten steeds meer onder druk te staan. De Russische overheid voorspelt voor 2024 een stijging in de olie- en gasopbrengsten van 25 procent, maar dit optimisme lijkt niet gewaarborgd. Sinds januari 2024 zijn Russische olie-exporten getroffen door gerichte Oekraïense aanvallen op raffinaderijen, wat de exportvolumes en prijzen verder doet kelderen. De toegenomen afhankelijkheid van Urals-olieprijzen van minstens 60 dollar per vat blijkt riskant nu de geopolitieke spanningen blijven oplopen.
Overhitte arbeidsmarkt
Naast de druk op de staatsbegroting kampt Rusland ook met een verontrustende krapte op de arbeidsmarkt. Eind 2023 meldde het ministerie van Digitale Ontwikkeling een tekort van minstens 4,8 miljoen werknemers, waaronder honderden duizenden posities in de technologie- en defensiesectoren. Deze krapte dwingt Rusland om belastingvoordelen voor bedrijven terug te draaien en nieuwe heffingen op te leggen, wat een oplopende inflatie veroorzaakt en de druk op de toch al dalende koopkracht verder vergroot. Door de hoge rente kunnen bedrijven en burgers nog nauwelijks geld lenen, wat de economische activiteit en het consumentenvertrouwen aantast.
Mogelijke scenario’s
Als Rusland zijn reserves uit het Nationaal Welvaartsfonds volledig uitput, blijft het land enkele scenario's over om de economie draaiende te houden. Een eerste en minst waarschijnlijke optie is een terugtrekking uit Oekraïne en het hervatten van normale economische activiteiten, iets dat politiek moeilijk te realiseren lijkt onder Poetin.
Een tweede scenario betreft een massale interventie door China, dat Rusland van financiële en militaire middelen zou voorzien in ruil voor grondstoffen of territoriale concessies. Dit zou echter zware economische sancties vanuit het Westen uitlokken, iets dat China zich moeilijk kan veroorloven gezien de huidige fragiele staat van de Chinese economie.
Het meest waarschijnlijke scenario is dat Rusland zijn beleid voortzet met verhoogde belastingen, het afbouwen van sociale uitgaven en het geleidelijk verkopen van buitenlandse activa om in de basisbehoeften te voorzien. Dit zou echter de inflatiespiraal verder voeden en de waarde van de roebel ondermijnen, wat kan leiden tot een situatie die vergelijkbaar is met de economische ineenstorting van de Sovjet-Unie eind jaren tachtig.
Onzekere financiële toekomst
De Russische economie staat op een breekpunt. De combinatie van militaire uitgaven, renteverhogingen, inflatiedruk, en slinkende financiële reserves brengen het land dichter bij een economisch faillissement. Terwijl Rusland doorgaat met zware defensie-uitgaven zonder structurele economische oplossingen, wordt het land steeds meer afhankelijk van kortetermijnmaatregelen.